غدد درون ریز بدن هورمون هایی ترشح می کنند که تقریباً بر همه سلول ها، اندام ها و عملکردهای بدن اثر می گذارد. سیستم درون ریز در تنظیم وضعیت روانی، رشد، عملکرد بافت ها، و متابولیسم و همچنین عملکردهای جنسی و فرایندهای تناسلی بدن، بسیار سودمند است.
به طور کلی، سیستم درون ریز مسئول فرایندهایی از بدن است که کد صورت می گیرد، مثل رشد سلولی. فرایندهای سریعتر مثل تنفس و حرکت بدن توسط سیستم عصبی کنترل می شوند. اما بااینکه سیستم عصبی و سیستم درون ریز، دستگاه هایی کاملاً جدا از هم هستند، معمولاً برای بهبود عملکردهای بدن، با هم عمل می کنند.
پایه و بنیاد سیستم درون ریز، هورمون ها و غدد هستند. هورمون ها بعنوان پیام رسان های شیمیایی بدن، اطلاعات و دستورات را از یک گروه سلولی به گروه دیگر منتقل می کند. گرچه انواع مختلفی از هورمون ها در جریان خون گردش دارند، اما هرکدام فقط روی سلولی تاثیر می گذارد که ژنتیکی برای دریافت و واکنش به پیام های آن برنامه ریزی شده است. سطح هورمون ها می تواند تحت تاثیر عواملی مثل استرس، عفونت ها و بیماری ها، و تغییرات در توازن مایعات و موادمعدنی خون قرار گیرد.
یک غده مجموعه ای از سلول هاست که موادشیمیایی تولید و ترشج کرده و بیرون می دهد. غده موادی را از خون انتخاب کرده و بیرون می کند، روی آنها فرایندهایی انجام می دهد و موادشیمیایی حال را برای استفاده در یک نقطه از بدن آزاد می کند. برخی از انواع غدد، ترشحات خود را در نواحی خاص آزاد می کنند. برای مثال، غدد برون ریز، مثل غدد عرق و براقی، ترشجات خود را در پوست یا داخل دهان آزاد میکنند.
از طرف دیگر غدد درون ریز، بیش از ۲۰ هورمون اصلی بدن را مستقیماً وارد جریان خون می کند تا در آنجا به سلول های دیگر در نواحی مختلف بدن منتقل شوند.
غدد اصلی که سیستم درون ریز بدن انسان را تشکیل می دهد، غده هیپوتالاموس، هیپوفیز، تیروئید، پاراتیروئید، آدرنال، جسم صنوبری و غدد تناسلی می باشد که شامل تخمدان ها و بیضه هاست. پانکراس نیز بااینکه به سیستم گوارش نیز مربوط است اما چون آنزیم های گوارشی را تولید و ترشح می کند، بخشی از این سیستم مترشحه هورمونی به حساب می آید.
بااینکه غدد درون ریز اصلی ترین تولیدکننده های هورمون های بدن هستند، برخی اندام های غیر درون ریز– مثل مغر، قلب، ریه ها، کلیه ها، غده تیموس، پوست و جفت—نیز هورمون تولید کرده و ترشح می کنند.
هیپوتالاموس، مجموعه ای از سلول های ویزه که در بخش پایینی مرکز مغز واقع شده است، اصلی ترین رابط بین سیستم درون ریز و سیستم عصبی به شمار می رود. سلول های عصبی موجود در هیپوتالاموس، با تولید مواد شیمیایی که تولید و ترشج هورمون ها را یا تشدید یا متوقف می کنند، غده هیپوفیز را کنترل می کند.
غده هیپوفیز بااینکه چندان بزرگتر از یک نخودفرنگی نیست، مهمترین بخش سیستم درون ریز به شمار می رود. این اندام گاهاً غده اصلی” نامیده می شود، چون هورمون هایی را تولید می کند که غدد درون ریز دیگر را کنترل می کنند.
تولید و ترشح هورمون های هیپوفیز می تواند تحت تاثیر عوامل مختلفی مثل احساسات و تغییرات فصلی قرار گیرد. برای انجام اینکار، هیپوتالاموس، اطالاعاتی را که توسط مغز داده می شود (مثل دمای محیط، الگوهای قرارگیری در معرض نور، و احساسات) را به هیپوفیز می فرستد.
غده هیپوفیز به دو بخش تقسیم می شود:بخش پیشین و بخش پسین. بخش پیشین فعالیت غدد تیروئید، آدرنال، و تناسلی را تنظیم می کند. از میان هورمون هایی که این غده ترشح می کند، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
· هورمون رشد، که رشد استخوانها و سایر بافت های بدن را تحریک می کند و در استفاده بدن از موادمغذی و معدنی نقش دارد.
· هورمون پرولاکتین، که تولید شیر را در ن شیرده فعال میکند.
· هورمون تیروتروپین، که غده تیروئید را برای تولید هورمون تیروئید تحریک میکند.
· کورتیکوتروپین، که غده آدرنال را برای تولید برخی هورمون های خاص تحریک میکند.
غده هیپوفیز همچنین اندورفین نیز ترشح می کند. اندورفین ها مواد شیمیایی هستند که برای کاهش حساسیت به درد، بر روی سیستم عصبی کار می کنند. علاوه بر این، غده هیپوفیز هورمون هایی نیز ترشح می کند که به تخمدان ها و بیضه ها برای تولید هورمون های جنسی پیام می فرستند. غده هیپوفیز همچنین تخمک گذاری و چرخه قاعدگی را نیز در ن کنترل می کند.
بخش پسین غده هیپوفیز، هورمون های ضد ادرار ترشح می کند که با تاثیری که بر کلیه ها و دفع ادرار دارد، به حفظ توازن آب بدن کمک میکند. هورمون دیگری که این بخش ترشح می کند، اکسیتوسین است که انقباضات رحم را طی وضع حمل ایجاد می کند.
تیروئید که در بخش جلویی گردن قرار دارد، شبیه به یک پاپیون یا پروانه است که هورمون های تیروئید، یتروکسین و تیرودوتیرونین را تولید می کند. این هورمون ها سرعتی را که سلول ها سوخت های بدن را از موادغذایی برای تولید انرژی می سوزانند، کنترل میکنند. هرچه میزان هورمون های تیروئید در جریان خون بالا رود، سرعت ایجاد واکنشهای شیمیایی نیز در بدن بیشتر می شود.
هورون های تیروئید همچنین نقش مهمی در رشد استخوانها و رشد مغز و سیستم عصبی در کودکان دارند. تولید و ازادسازی هورمون های تیروئید توسط تیروتروپین کنترل می شود که آن نیز به نوبه خود توسط غده هیپوفیز ترشح می شود.
به غده تیروئید چهار غده کوچک متصل است که به همراه یکدیگر عمل می کنند و پاراتیروئید نامیده می شوند. این غدد هورمون پاراتیروئید ترشح می کنند که با کمک کالسیتونین که در تیروئید تولید می شود، سطح کلسیم را در خون تنظیم می کند.
بدن دو غده آدرنال مثلثی شکل دارد که هرکدام روی یکی از کلیه ها قرار گرفته است. غدد آدرنال دو قسمت دارند، که هرکدام یک سری هورمون تولید میکنند و عملکردی متفاوت دارند. بخش بیرونی، قشر آدرنال، هورمون هایی تولید می کند که کورتیتیروئید نامیده می شوند و توازن نمک و آب بدن، واکنش بدن به استرس، متابولیسم، سیستم ایمنی و رشد و عملکرد جنسی را تنظیم می کند.
بخش داخلی، کاته کولامین هایی مثل اپینفرین تولید می کند. اپینفرین که آدرنالین هم نامیده می شود، در مواجهه با استرس، فشارخون و ضربان قلب را بالا می برد.
جسم صنوبری که غده صنوبری نیز نامیده می شود، در وسط مغز قرار گرفته است. این غده ملاتونین ترشح می کند، هورمونی که چرخه خواب-بیداری را تنظیم می کند.
غدد جنسی مهمترین منبع هورمون های جنسی هستند. در مردها، این غدد در کیسه بیضه قرار گرفته اند. غدد مردانه، یا بیضه ها، هورمون هایی تولید می کند که آندروژن نامیده می شود، که مهمترین آنها تستوسترون است. این هورمون ها تغییرات بدن را که به خاطر رشد جنسی ایجاد می شود، مثل بزرگ شدن آلت تناسلی و بروز سایر ویژگی های مردانه مثل کلفت شدن صدا، رشد مو صورت و شرمگاه و افزایش رشد و قدرت عضلانی، تنظیم میکند. تستوسترون همچنین در تولید اسپرم توسط بیضه ها نیز دخالت دارد.
غدد نه، ینی تخمدان ها، در لگن خاصره قرار گرفته اند. این غدد تخمک تولید کرده و هورمون های نه مثل استروژن و پروژسترون را تولید میکنند. استروژن در رشد خصوصیات جنسی نه مثل رشد سینه ها و جمع شدن چربی بدن در ران ها و باسن، نقش دارد. هم استروژن و هم پروژسترون در حاملگی و تنظیم عادت ماهیانه نیز نقش دارند.
پانکراس یا همان لوزالمعده (علاوه بر سایرین) دو هورمون مهم، یعنی انسولین و گلوکاگن را تولید می کند. این هورمون ها برای حفظ توازن گلوکز یا قند خون و حفظ سوخت و ذخائر انرژی بدن، در کنار یکدیگر عمل می کنند.
غده‌های درون ریز
هورمون‌ها را تولید میکنند. هورمون‌ها موادی شیمیایی هستند که در جریان خون وجود دارند و فرایندهای قسمت‌های دیگر بدن را کنترل میکنند. این فرایندها عبارتند از متابولیسم (واکنش‌هایی شیمیایی که به‌طور مداوم در بدن رخ می‌دهند). پاسخ به استرس، رشد و تکامل جنسی. این مجموعه شامل غده‌ها و سایر سلول‌های تولیدکننده هورمون هستند. غده‌هایی مثل هیپوفیز، فوق کلیه و تیرویید اعضایی هستند که تنها کارکرد آنها تولید هورمون‌های اختصاصی است. سایر اعضا و بافت‌ها مثل تخمدان‌ها، بیضه‌ها، قلب و کلیه‌ها نیز حاوی سلول‌های تولیدکننده هورمون هستند. اما غده درون‌ریز دو دسته هستند:غده درون‌ریز اولیه، غده درون‌ریز ثانویه. غده درون‌ریز ثانویه غددی هستند که کار اصلی آنها ترشح هورمون نمی‌باشد.
مهمترین علت کم کاری تیرویید، التهاب این غده است که تیروئیدیت هاشیموتو نام دارد. در این حالت، بدن پادتن هایی تولید می کند که به غده تیرویید حمله می کنند و آن را مختل می کنند. این عارضه می تواند ناشی از یک عفونت ویروسی باشد. برخی دیگر از علل کم کاری تیرویید عبارتند از :
-رادیوتراپی در ناحیه سر و گردن که برای درمان سرطان استفاده می شود.
-استفاده از برخی دارو های درمان بیماری های قلبی، بیماری های روحی و سرطان سبب کم کاری تیرویید می شود. شایع ترین داروی های موثر در هورمون تیرویید، آمیودارون، لیتیوم، اینترفرون آلفا و اینترلوکین 2 هستند.
-جراحی تیرویید و برداشتن غده تیرویید
-درمان ید رادیو اکتیو که معمولا برای درمان پرکاری تیرویید استفاده می شود.
-کمبود ید در رژیم غذایی یکی از مهمترین دلایل کم کاری تیرویید است. صدف، ماهی های آب شور، تخم مرغ، محصولات لبنی و جلبک دریایی مهمترین منابع ید هستند.
-بارداری، برخی ن هنگام بارداری دچار علائم کم کاری تیروئید می شوند و پس از تولد فرزند به حالت عادی باز می گردند.
-مشکلات تیرویید در هنگام تولد
-آسیب یا اختلال غده هیپوفیز
-اختلال در هیپوتالاموس
احتمال بروز علائم کم کاری تیروئید در ن شایع تر از مردان است؛ به خصوص اگر در خانواده سابقه این بیماری وجود داشته باشد. ابتلا به بیماری های خود ایمنی از جمله ام اس، دیابت نوع 1، آتریت روماتویید، بیماری سلیاک و کم خونی حاد، افراد را بیشتر در معرض این اختلال قرار می دهد. سندرم داون، اختلال دو قطبی، سن و نژاد نیز از دیگر عوامل تاثیرگذار هستند.
-یبوست
-افسردگی
-تغییر در چرخه قاعدگی
-ریزش مو
-خشکی پوست و مو
-حساسیت زیاد در مقابل سرما
-بزرگ شدن غده تیرویید (گواتر)
-ضربان قلب آهسته
-افزایش یا کاهش بی دلیل وزن
-استرس بیش از اندازه
-اختلالات اشتها
-پرخاشگری و عصبانیت در اکثر مواقع
این اختلال در کودکان می تواند کاملا بدون علامت باشد ولی مهمترین عوارض کم کاری تیرویید آن در کودکان عبارت است از:
-سردی مداوم دست و پا
-یبوست
-خواب آلودگی
-گریه های گوش آزار
-رشد کم
-زردی پوست
-عادت های غذایی بد
-صورت پف آلود
-نفخ معده
-تورم زبان
این بیماری در صورت عدم درمان می تواند منجر به بیماری های حاد قلبی، درد مفاصل، ناباروری و چاقی شود. همچنین این اختلال در دوران بارداری از توسعه مغز جنین جلوگیری می کند. سطوح پایین هورمون تیرویید بسیار خطرناک است و می تواند منجر به مرگ شود.
معمولا اختلالات مربوط به غده تیرویید با یک آزمایش ساده خون قابل تشخیص است و با داروهای هورمونی درمان می شود.
ترشح زیاد هورمون‌های تترا یدوتیرونین (T4) و تری یدوتیرونین (T3) می‌تواند باعث افزایش متابولیسم بدن شود. به این حالت پرکاری متابولیسم گفته میشود و علائمی همچون افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا و لرزش دست دارد. همچنین ممکن است فرد زیاد عرق کند و نتواند گرمای زیاد را تحمل کند. پرکاری تیروئید، تغییرات حرکات روده، کاهش وزن و نامنظم شدن چرخه‌ی عادت ماهانه در ن را به دنبال دارد.
خود غده‌ی تیروئید هم می‌تواند به‌صورت متقارن یا نامتقارن متورم شود. کُره‌ی چشم فرد هم ممکن است برجسته شود. این حالت یکی از علائم اگزوفتالمی و بیماری گریوز است.
سایر علائم پرکاری تیروئید:
علائمی که نیازمند مراقبت‌های پزشکی هستند:
پرکاری تیروئید همچنین می‌تواند موجب فیبریلاسیون دهلیزی شود. فیبریلاسیون دهلیزی، یکی از شایع‌ترین انواع آریتمی قلبی است که می‌تواند منجر به سکته مغزی و نارسایی احتقانی قلب شود.
درباره این سایت